Augustus is stektijd

De eerste week van augustus markeert een ideaal moment voor het stekken van een groot aantal voedselbosplanten. De groeispurt van het voorjaar is voorbij, maar de jonge scheuten van dit jaar zijn nog flexibel genoeg om gemakkelijk te wortelen. Dit maakt augustus uitermate geschikt voor het nemen van zogenaamde halfhoutige stekken – een efficiënte methode om gewenste soorten lokaal en goedkoop te vermeerderen.

In deze blog geven we een overzicht van voedselbosstruiken en ‑planten die je in augustus succesvol kunt stekken, inclusief praktische tips per soort en suggesties voor waar ze in het voedselbos goed tot hun recht komen.

🌿 Waarom stekken?

Stekken is een vegetatieve vermeerderingstechniek waarbij je exact dezelfde genetica behoudt als de moederplant. Daarmee is het bijzonder geschikt voor:

• Soorten die lastig kiemen
• Gewenste selecties (bijv. productieve of ziekteresistente rassen)
• Lokale aanpassing
• Kosteneffectieve aanleg van grotere systemen

Het is ook een manier om het voedselbos modulair op te bouwen: je vermeerdert soorten terwijl het systeem zich ontwikkelt.

🍇 Overzicht van voedselbosplanten die je nu kunt stekken

De onderstaande lijst is gebaseerd op ervaringen uit gematigde klimaatzones (Nederland/België). Voor elke soort vermelden we:

• Stekmethode
• Beschrijving van de aanpak
• Beste toepassing in het voedselbos
• Beste tijd in augustus (eerste / tweede helft)

🌿 Bessenstruiken (struiklaag / pionierzone)

🌳 Kleine bomen en struiken (struiklaag / successielaag)

🍇 Klimplanten (klimlaag / verticale benutting)

🌱 Vaste kruiden en bodembedekkers (kruidlaag / onderlaag)

🌰 Ondersteunende soorten (stikstofbinders / multifunctioneel)

📍 Systeemopbouw: stekken als tijdelijke invulling

In een jong voedselbos zijn veel boomzones nog open. Hier kun je met bessenstruiken, kruidachtige soorten en stikstofbinders werken als beschermlaag voor jonge bomen. De bessen groeien snel, bieden beschutting, trekken fauna aan en kunnen later makkelijk worden verplaatst of gesnoeid. Zo ondersteun je de successie met tijdelijke meerwaarde.

Voorbeeld:

Langs een jonge bomensingel (bijv. walnoten of tamme kastanje) kun je in de eerste 3–5 jaar zwarte bes, kruisbes of aronia planten. Ze bieden bescherming tegen wind, voorkomen overgroei van gras, en zorgen voor oogst in de beginjaren. Tegen de tijd dat de bomen sluiting vormen, verplant je ze of laat je ze afsterven in het systeem.

🧪 Tips voor succesvolle stekken

• Gebruik scherp en schoon gereedschap
• Steek in luchtig mengsel (bijv. 1 deel zand, 1 deel potgrond)
• Halveer bladeren om verdamping te beperken
• Dek af met doorzichtige bak of plastic om luchtvochtigheid hoog te houden
• Plaats in halfschaduw, uit de wind
• Label elke stek met soort en datum

📦 Samenvattend

Augustus biedt voedselbosbeheerders en ontwerpers een kans om goedkope, lokale en systeemgerichte vermeerdering toe te passen. Door nu gericht te stekken, bouw je aan een levende plantenbank die de komende jaren inzetbaar is voor uitbreidingen, hagen, randen, of onderbeplanting. Daarbij vergroot je de genetische continuïteit en leer je je eigen landschap op microschaal lezen en beïnvloeden.

De regel van 10: stek 10 maal zoveel als je hoopt over te houden, reken op 1/10 de van de oogst voor je eigen gebruik de rest is voor je werknemers, de dieren, insecten en vogels die de hele dag voor jou bezig zijn de balans in je smul bos te handhaven.

—
Adriaan – LandGOEDherfte
Onderzoeker, smulbosadviseur

Wandelen door Herfte in 1825 — waar wortels verhalen vasthouden

Soms open je een oude kaart – een kadastrale minuut uit 1832, een veldschets van Waterstaat, een potloodschets vol vlekken – en plots bevind je je in Herfte, het jaar 1825. Geen asfalt, geen erfafscheidingen, alleen landschap dat ademhaalt. Een landschap dat wij in gedachten herbeleefden, reizend door tijd en ruimte.

Het natte koeland en de Herftebeek

We begonnen bij het koeland, waar nu LandGOEDvoeten rust, en liepen langs de Herftebeek – toen nog een bescheiden regenafwateringssloot richting de Salnese Wetering. In 1825 voerde zij het regenwater af zoals op de historische bekenkaart te zien is.
De beken en watergangen van Herfte, Wijthmen en Zalne

De Eierweg en het huisje van Oud

Via een eenvoudige plank staken we over en betraden de Oude Eierweg, een zandpad dat later leidde naar waar nu Tony woont. In 1825 was daar echter niets dan een zandduin – de plek van het latere huisje van de familie Oud. Het verhaal daarvan staat beschreven op de blog ‘Het huisje van Oud’.

Assevoort, hakhoutbosjes en het Beter-met-Bos-Bos

Langs Assevoort aan de oude Eierweg kwamen we sporen tegen van oude structuren en bosbeheer. Op de pagina ‘De Hakhout bosjes’ legt Adriaan uit hoe hakhoutbeheer eeuwenoud is: steeds opnieuw latende uitschoten uit de wortel, cyclisch en duurzaam.

De grens tussen Herfte en Wijthmen

Op oude kaarten zie je nog hoe scherp de grens liep – een lijn die de erfverdelingen bepaalde. We grapten over de kans om het noordelijke deel van het voetbalveld in Herfte te laten vallen, maar zoveel humor hadden de kaarttekenaars niet.

We lopen door. In de jaren ’80 werd hier nieuw bos geplant: geen doorn in het oog, maar juist rijk gevarieerd – door ons gekscherend aangeduid als het Beter-met-Bos-Bos. Gebaseerd op ervaringsrijke beplanting, zonder die eentonige rijtjes, maar juist als organisch geheel.

Herfte Wijthmen oneindig mooi maar begrenst

Wijthmerplas: zandplas en familieverhalen

We kwamen aan bij de plas, van Ossel later van Tielbeke-Lokin – zandwinning. Voor verschillende groepen was het van Ossel, Tielbeke, of simpelweg het Zandgat. De geschiedenis van deze plek is beschreven in relatie tot de families (De tennisbaan aan de Wijthmenerplas).

Boswijk en de oude beuk,

Bij het parkje van Boswijk bekeken we de indrukwekkende oude beuk, geplant rond 1800. Het is geen zaailing, maar een samengestelde boom die door zijn dichte schikking hoogte zocht. Ooit wandel Rhijnvis Feith hier de dichter burgemeester van Zwolle.
We staken over naar de golfbaan en werden gastvrij onthaalt met koffie thee en een enorm schaal cake. We genoten van het geweldige uitzicht, vanaf de glooiingen bij de golfbaan vingen we een glimp op van de plek waar ooit havezate Selhorst lag – herkenbaar aan zijn karakteristieke vierkante slotgracht. Het huis zelf was (mogelijk) meer een havezate dan een kasteel: landelijk, representatief, maar in schaal bescheiden (Selhorst op Adriaanvoeten.com).

Het Erfgenamebos: merkwaardig overblijfsel

Het Erfgenamebos is een naam die teruggaat op het markerecht van Herfte – oorspronkelijk collectief grondgebruik met erfopvolging, waarbij stemrecht van ouder op kind overging volgens vaste regels. De marke is in 1836 opgeheven, maar één stukje bleef onaangeroerd, juist door de glooiing en omvang (Een kijkje in het markerecht van Herfte).

Hoewel het hakhoutbeheer doorging, is het bos tijdens de Tweede Wereldoorlog voor een groot deel afgebrand door de Duitse bezetter die de controle verloor over ondergrondse activiteiten – inclusief het houten huisje. Na de oorlog werd dat huisje herbouwd in de stijl van Rietveld herbouwd (Het huisje in het Erfgenamebos).

Langs Boerderij Anderlo en terug naar Herfte

De tocht eindigde bij boerderij Anderlo, een herkenningspunt in het landschap. Daarna keerden we terug naar Landgoed Herfte, waar we begonnen bij het natte land. En daar bleef het nog lang onrustig – niet van wind of geluid, maar van gedachten, herinneringen en verbeelding.

Naschrift:
Deze wandeling is zorgvuldig afgestemd op historische bronnen: kaarten, registers, bosverhalen en oude afbeeldingen van Adriaan’s blogpagina’s: ‘Het huisje van Oud’, ‘Het huisje in het Erfgenamebos’, ‘Een kijkje in het Markerecht van Herfte’, ‘De Hakhout bosjes’, ‘De Wodans eiken van Herfte’, ‘Selhorst’, en ‘De tennisbaan aan de Wijthmenerplas’.

Een vergeten buurtschap aan de rand van Zwolle

Bron: De Elshofbode – lokale verhalen uit Herfte, Wijthmen en omgeving. Aangevuld met bronnen van Wijthmen.nl, Christoffelpad en de Canon van Overijssel.

Zalné. Een naam die in de streek nog klinkt als iemand “richting Herfte of Wijthmen” fietst of door het lommerrijke landgoed Boschwijk kuiert. Maar wie de wijkkaart van Zwolle erbij pakt, vindt niets. Geen buurtschap, geen wijk, geen buurt. Wat ooit een herkenbaar stukje land was – met buitenplaatsen, een dichter-burgemeester en een eigen identiteit – is administratief stilletjes verdwenen. Hoe kan dat? Wie heeft dat beslist? En waarom heeft niemand het gemerkt?

Waar ligt Zalné eigenlijk?

Tussen Herfte en Wijthmen, op een oude zandrug in het oosten van Zwolle. Een landschap met akkers, houtwallen en eeuwenoude beken. Zalné was nooit een dorp met een kerkplein of café, maar wel een hechte buurtschap, verspreid langs de Heinoseweg en de Oude Mars.

Tijdslijn van Zalné

Opkomst: Buitenplaatsen en bestuurlijke adel

De opkomst van Zalné begon met buitenhuizen. In de zestiende eeuw bouwde een rijke familie hier de havezate Zalné. Die werd later opgesplitst in de landgoederen Boschwijk en Landwijk. In de lente en zomer woonde hier Rhijnvis Feith: dichter, denker, schrijver, en burgemeester van Zwolle. Zijn Engelse landschapstuin werd een voorbeeld in de regio.

De buitenplaats Landwijk (ook bekend als Biervliet) kwam in handen van jurist Egbert Gelderman. Daarna volgden de families Zeehuizen en Lubbers, die rond 1900 een boomkwekerij begonnen. Het gebied stond bekend om zijn rust, rijke flora en oude lanen.

Ondergang: een buurtschap uitgewist met beleid

In 1967 werd de gemeente Zwollerkerspel opgeheven. Alle omliggende dorpen en buurtschappen – Herfte, Zalné, Wijthmen – gingen op in Zwolle. Vanaf dat moment verdween Zalné langzaam van de kaart. Niet door ramp of sloop, maar door administratieve logica.

In de wijkindeling van Zwolle heet dit gebied sindsdien Marsweteringlanden, met slechts twee buurten: Herfte en Wijthmen. Zalné wordt niet meer genoemd. Er is nooit een besluit geweest waarin stond: “Zalné houden we op te noemen.” Maar dat gebeurde wel. Langzaam, geruisloos.

Waarom wisten bewoners van niets?

Omdat er geen formele wijk was, kwam er ook geen formele opheffing. Geen raadsbesluit, geen bewonersbrief. De meeste beleidsstukken en participatiebijeenkomsten richten zich op het hele buitengebied. Soms staat er: “Wijthmen, inclusief Herfte en Zalné”, maar vaak ook niet.

De betrokkenheid van Zalné loopt sindsdien via Wijthmen, bijvoorbeeld in het Dorpsplan Wijthmen 2010–2025, waarin Herfte en Zalné worden samengenomen als één leefgebied. Maar op kaarten, statistieken en gemeentelijke brieven komt de naam Zalné nauwelijks nog voor.

Wat blijft er over van Zalné?

Meer dan je denkt. De oprijlanen naar Landwijk en Boschwijk zijn er nog. De zachte bochten in de oude zandwegen, de boomgaarden, de oude veldnamen – en de verhalen van bewoners. Wie in de streek woont, weet nog precies waar Zalné begint en eindigt.

De naam leeft voort in herinneringen, archieven, en misschien nu ook in dit blog. Want buurtschappen verdwijnen pas écht als niemand ze meer noemt.

Bronnen en meer lezen

• De Elshofbode – verhalen van Marianne ten Klooster uit de streek: elshofbode.nl
  https://www.elshofbode.nl/search?q=terug-in-de-tijd-op-boschwijk
  
• Historie Wijthmen/Herfte/Zalné: www.wijthmen.nl/historie
• Landgoederen en wandelingen: christoffelpad.nl
• Canon van Zwollerkerspel: canonvannederland.nl
• Beeldbank Overijssel – Huize Landwijk: mijnstadmijndorp.nl

Adriaan, wonen wij nou in Wijthmen of in Herfte?
Die vraag krijg ik vaak. Maar voordat ik ’m beantwoord:

Pak eerst even een papiertje.
Schrijf zelf op waar jij denkt dat je woont – vooral als je in het buitengebied woont.
Dat mag ook als je in Lente of de Velthoek zit.
En lees dan pas verder.

De grens tussen Herfte en Wijthmen is namelijk al eeuwenlang vrijwel hetzelfde.
Vanaf de oudste kaarten van de Marke loopt er een bijna rechte lijn dwars door de landerijen.
Geen bochten, geen twijfel. Gewoon: een bijna rechte streep.

“Wijs je huis maar even aan op de kaart.”
Dat klinkt simpel, maar probeer het maar eens. Voor je het weet ben je in de weer met oude plattegronden, buurtgrenzen die niemand kent, en gesprekken als: “Nee hoor, dit stuk hoort nog net bij Wijthmen!”

Eigenlijk wisten we het jarenlang allemaal niet precies. Tot de komst van GPS en smartphones je in één oogopslag konden laten zien waar je was – of in elk geval ongeveer.

Maar zelfs toen duurde het nog járen voordat er duidelijke kaartjes kwamen met écht scherpe grenzen. Neem nou de familie Dijk aan de Eierweg. Jarenlang vroeg ik me af: is dat nou Herfte of toch Wijthmen?
(Spoiler alert… het is dus Herfte!) Sterker nog: zelfs hun buren Van Gurp vallen nog binnen de huidige grens van Herfte. Alleen het voetbalveld nét ernaast dan weer niet.

Meer verdieping:
PDOK viewer met CBS buurt laag zeer nauwkeurig!:
https://app.pdok.nl/viewer/#x=206960.99&y=499983.99&z=8.8611&background=BRT-A%20standaard&layers=061ff1ce-12db-4555-821e-6f63abccd114;buurten;wijkenbuurten_thema_buurten_default;1

De leuke getallen:
https://allecijfers.nl/buurt/wijthmen-zwolle/
https://allecijfers.nl/buurt/herfte-zwolle/

⚽ Het begin: Oranje Zwart in Herfte (1922–1925)

In het najaar van 1922 richtten de broers Geert en Arie Kragt in buurtschap Herfte hun eigen voetbalclub op. Niet in een stad, niet bij een café, maar gewoon op een weiland langs de Watersteeg (nu de Kuijerhuislaan), omgeven door knotwilgen en boerenerven. De club was neutraal en open voor iedereen – ongebruikelijk in die tijd, waarin zuilen het sportleven vaak scheidden.

Met zo’n twintig leden was de club opmerkelijk groot voor zo’n klein buurtschap. Toch hield Voetbalvereeniging Herfte het maar drie seizoenen vol. Niet vanwege gebrek aan animo, maar door praktische bezwaren: slechte bereikbaarheid, weinig middelen, en gebrek aan competitie-inbedding. In 1925 werd de club opgeheven.

“We speulden in ’t Oranje Zwart. Daor most je met blote knieën deur de modder. Maar ’t was óns veld.” — overlevering van oud-speler.

2. De bal rolt verder: Klink’s veld in Herfte

Het voetbal verdween echter niet uit Herfte. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bood landbouwer A.W. Klink, boer in Herfte, een stuk land aan als oefenterrein voor jonge spelers. Daar, vlak bij waar ooit het oorspronkelijke Herfteveld lag, begon het weer te kriebelen.

Hier werd opnieuw gevoetbald — maar dit keer onder een andere naam: Wijthmen. De spelers kwamen uit dezelfde omgeving, maar de naam van het nabijgelegen dorp bleek praktischer. De boerderij Klink, hoewel vaak geassocieerd met Wijthmen, lag feitelijk in Herfte.

“Bij boer Klink speulden we tussen de koeienvlaaien. ’t Was Wijthmen op papier, maar Herfte onder de schoenen.” — Hein Vosman, getuige van het eerste uur

3. Groen-wit in Herfte-Wijthmen: de overgang in naam en kleur

Na de oorlog werd de R.K. voetbalclub E.M.S. Herfte-Wijthmen (Eendracht Maakt Sterk) officieel opgericht. Ze kozen voor een groen-wit tenue en sloten zich aan bij de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (KNVB), afdeling Zwolle. Daarmee kreeg het initiatief een nieuwe identiteit: rooms-katholiek, gebonden aan de gemeenschap van Herfte en Wijthmen, en voorzien van statuut en structuur.

Maar het terrein lag nog steeds… in Herfte.

Toch zette de verschuiving zich door. De club verplaatste zich langzaam fysiek richting Wijthmen, naar beter bereikbare locaties en nieuwe accommodaties. De naam Herfte verdween van de voetbalkaart, maar bleef in het geheugen van oud-spelers voortleven.

4. Van veld tot vereniging: een lokale geschiedenis in kleur

De geschiedenis van voetbal in Herfte en Wijthmen laat zien hoe sport zich aanpast aan dorpsgrenzen, infrastructuur, identiteit en tijdsgeest. Waar ooit op een weiland in groen-wit werd gespeeld, juichen nu kinderen in rood-wit aan de erfgenamen weg.

Maar wie goed luistert langs de Kuijerhuislaan, hoort op zaterdagochtenden misschien nog het zachte geluid van een leren bal door gras — als een echo van wat begon met de broers Kragt in 1922.

Na schrift:
Mogelijke kleuren van de shirts van V V Herfte, Oranje , Zwart Wit gestreept , uiteindelijk waren ze vast groen met modder vlekken na iedere wedstrijd 😉
SV Wijthmen speelde en oefende in de jaren 1970-90 achter de Mol zodat de 3de helft niet zo ver fietsen was.

Meer verdieping:
https://wijthmen.nl/historieitem/voetbalvereeniging-herfte-2/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Herfte
https://allecijfers.nl/buurt/herfte-zwolle/

Scouting op Selhorst – verhalen uit het bos

Er zijn van die plekken die in de loop der tijd verhalen verzamelen als mos op een oude steen. De heuvel ( Rivierduin ) en het bos op Selhorst bij de familie Hutten is zo’n plek. Je zou het nu een beetje verstopt noemen, maar voor wie de weg kent, vertelt het landschap daar nog altijd fluisterend over vroeger. En een van die verhalen is dat van de Padvinders, die hier al ruim vóór de Tweede Wereldoorlog samenkwam.

We hebben met verschillende mensen gesproken. Sommigen hadden er zelf op gezeten, anderen kenden het via hun ouders of grootouders. En wat steeds terugkwam: de scouting gebruikte deze plek al vroeg als terrein voor bijeenkomsten. Meerdaagse samenkomsten in het bos, met tenten, vuurtjes, spel en samenzijn — niet altijd een volledig kamp, maar wel met datzelfde gevoel van avontuur. De heuvel, met open plekken tussen het groen en genoeg hout voor een vuur, bleek daar perfect voor.

Wat dit verhaal bijzonder maakt, is niet alleen de plek of de tijd, maar ook de samenstelling van de groep. Want de scouting was in die tijd een zeldzaam gemengde club. Jongens van verschillende sociale standen speelden er samen. De zoon van de dokter liep er zij aan zij met de zoon van de postbode of de slager. En dat was geen toeval — dat was precies de bedoeling van scouting: verschil uitvlakken, gelijkenis benadrukken.

De uniformen die ze droegen — dat waren geen pronkpakken, maar een bewuste keuze. Gelijke kleding, gelijke rol. Natuurlijk zag je soms nog het verschil: de een liep op leren schoenen, de ander op houten klompen. Maar als de vlag gehesen werd, als het spel begon of als ze brooddeeg om een stok wikkelden om boven het vuur te bakken, dan was dat verschil even weg.

Want dat deden ze: broodjes bakken boven het vuur, simpele deegrollen op een tak, knapperig vanbuiten en zacht vanbinnen — als het goed ging. Zwart en rauw als het mislukte. Maar altijd met plezier.

De scouting had het in materiële zin niet breed. Geen pioniersbalken — die lange, gladde palen voor het bouwen van bruggen en torens. Alles moest met wat voorhanden was: takken uit het bos, touw, en een beetje handigheid. Spelen, bouwen, leren — met de natuur als leermeester.

Tijdens een bezoek aan de oude toiletten van het terrein vonden we een bijzondere relikwie: een poster van de scouting, half verschoten door de jaren. Op de poster werd reclame gemaakt voor een wel heel praktische actie: “Wij maken de wc’s schoon!” stond er trots boven. Met daaronder een paar jonge meiden in poets uniform. Blijkbaar haalde de scouting op die manier wat centjes binnen. We vroegen ons af: zouden die dames zichzelf nog herkennen? Hoe oud zouden ze nu zijn? We hebben ze voor de grap digitaal wat ouder gemaakt, in de hoop dat iemand zegt: “Wacht eens even… dat ben ik!”

Ook kwamen er herinneringen boven aan Levend Stratego, gespeeld in de jaren ’90. Tussen de bomen renden kinderen met gekleurde kaartjes, verborgen rangordes en een vlag die diep verscholen lag in het bos. Sluipen, tikken, vluchten — en ondertussen die heerlijke geur van bosgrond, rook en warme broodjes.

De verhalen zijn nog lang niet compleet. Misschien liggen er nog foto’s in oude plakboeken, of zijn er herinneringen verstopt in koffers op zolder. Wij blijven ze verzamelen. Want elk stukje helpt om het beeld van de scouting op Selhorst — daar op die heuvel bij de familie Hutten — verder kleur te geven.

Heb je zelf nog een herinnering aan de scouting op deze plek? Laat het ons weten. We voegen het graag toe aan dit groeiende mozaïek van verhalen.

Hans Spijker verteld:
Ja geweldige herinneringen bij de Jan Lijdinggroep hier op dit prachtige terrein bij de familie Hutten. Kwam als welp in 1976 bij de groep. Toen op de zolder van een oude nonnenschool naast het klooster aan het Gasthuisplein en in 1980 als verkenner in deze blokhut in Herfte. Eindeloze zaterdagmiddagen t/m 1985. Hierna nog leiding bij de Kabouters van de Brigittagroep die tevens bij dezelfde stichting hoorde. Fantastische jaren en het was dichtbij vanuit Wijthmen waar ik woonde. Op deze foto, gemaakt op een weekendkamp op De Stikke (Vilsteren) staan links Tony uit Herfte en rechts mezelf. Onuitwisbare tijd op een prachtige locatie. Mijn vader Ton Spijker was in zijn jeugd tevens verkenner in later leiding bij de groep. Onlangs vond ik in mijn ouderlijk huis in Wijthmen een verslag van een zomerkamp uit 1947. Zeer waardevol. Enkele jaren geleden hadden we in Herfte een kleine reünie met enkele padvinders bij elkaar. Het was superleuk om elkaar weer te zien en de fantastische herinneringen op te halen.

Oude groepsnamen & naamgeving

• 1946: Oprichting in de St. Jozefparochie te Zwolle als twee afzonderlijke eenheden, de Pater Bleysgroep en de Frater Andreasgroep.
• 1947: Hernoeming naar Jan Lijding I (voorheen Pater Bleys) en Jan Lijding II (voorheen Frater Andreas).
• Naamgever – Jan Lijding:
  • Onderwijzer uit Slagharen, werkte in Zwolle na het behalen van zijn hoofdakte in 1938.
  • Lid van verzetsgroep “Je Maintiendrai”, mede-uitgever van de gelijknamige illegale krant.
  • In de zomer van 1944 gearresteerd en via Utrecht en Amersfoort gedeporteerd naar Neuengamme; overleden op 5 januari 1945 ten gevolge van ontberingen.
  • Postuum onderscheiden met het Verzetsherdenkingskruis.

Kenmerken van de locatie

• Eigendom: familie Hutten
• Adres: Selhorst, Herfterlaan (buurtschap Herfte, ten oosten van Zwolle)
• Functie gebouw: Blokhut voor de verkennerstroep (11–15 jaar)
• Omgeving:
  • “Zwerversbosje” – bosje aan de blokhutkant van het spoor
  • “Ouwe lullenbos” – bosje net over de dubbele spoorlijnen
• Speltakken:
  • Herfte: uitsluitend verkenners/scouts (11–15 jaar)
  • Berkum (hoofdlocatie): bevers (5–7 jaar), welpen (7–11) en explorers (15–18)

Betekenis voor Zwolle en Berkum

• Zwolle: Bood stadsjeugd de kans op buitenavontuur in een landelijk gebied, onderdeel van de grote Jan Lijdinggroep.
• Berkum: Door de gesplitste locaties kon de groep faciliteiten efficiënt toewijzen aan verschillende leeftijdsgroepen en programma’s.
• Voortleven van Herfte-gevoel: De warme herinneringen aan de blokhut in Herfte zijn nog zichtbaar in de naamgeving van de nieuwe blokhut in Berkum, die sinds het samengaan ook “Herfte” heet.

Na meer dan zeven decennia blijft de blokhut een belangrijk symbool van de lokale scoutingtraditie en van de blijvende impact van Jan Lijding op jeugdvorming in de regio.

Tijdslijn: samenvatting

1. Ontstaan en naamgeving (1946–1947).
   De Zwolse jeugdgroep startte onder kerkelijke patronaten en voerde vanaf 1947 de naam van oorlogshheld Jan Lijding.
2. Vestiging in Herfte (1954).
   De familie Hutten stelde hun houten pand beschikbaar, dat als blokhut voor de verkenners (11–15 jaar) werd ingericht.
3. Activiteiten & organisatie (1954–2016).
   Wekelijkse zaterdagbijeenkomsten voor spel-, knoop- en vuuroefeningen in en rond de blokhut. Bevers, welpen en explorers verzamelden in Berkum.
4. Onderhoud & beheer.
   Vrijwillige inzet van leiding en ouders voor kleinschalig onderhoud. Grootschalige renovaties bleven uit wegens juridische en financiële voorwaarden.
5. Beëindiging gebruik (1 jan 2017).
   Besloten werd alle speltakken te centraliseren in Berkum.

Bronnenlijst

1. Scoutpedia.nl, “Geschiedenis Jan Lijdinggroep,” geraadpleegd 17 juli 2025.
2. Officiële website Scouting Jan Lijdinggroep, sectie “Over ons,” geraadpleegd 17 juli 2025.
3. Vrijheid in Herdenken (PDF), “Jan Lijding – Biografie en overlijden,” geraadpleegd 17 juli 2025.
4. Mondelinge overlevering en lokale archiefgegevens Lijdinggroep Zwolle (gebruik blokhut Herfte, lokale namen).
5. vrijheid.scouting.nl/scouting-in-de-oorlog/database-bestanden/groepen-vernoemd/850-groepen-vernoemd-jan-lijding/file

Als je op de bomenkaart van Zwolle inzoomt op Herfte, zie je een stille getuigenis van geschiedenis en karakter. Geen rechte rijen of uniforme beplanting, maar een bonte stoet van monumentale bomen, elk met hun eigen verhaal, hun eigen worteling in de tijd. Neem nu de Herfterlaan. Die is niet alleen maar een weg tussen stad en platteland, maar een levend arboretum.

Recht tegenover de kerk, in het weiland bij boerderij Anderlo, staat een Noorse esdoorn – (Acer platanoides), zoals hij ook wel heet. Een boom die met zijn puntiger blad net wat verfijnder oogt dan onze gewone esdoorn. Die laatste zie je tegenwoordig trouwens overal opkomen, vermoedelijk omdat hij zich prima thuis voelt in het warmere, drogere klimaat van nu.

Loop je verder richting Poppe – vroeger Vogelzang – en steek je het bruggetje over de Herfterwetering/ Emmertochtsloot over, dan zie je twee reusachtige zomereiken staan. Die bomen zijn er al minstens sinds 1920, misschien zelfs langer. Net als de beuken aan de Eijerweg, vooral in de vorm van hakhout. Kijk maar eens goed bij de persbult van de familie Meiberg – de stammen verraden het oude gebruik: gedeeltelijk afzagen en weer laten uitlopen.

En dan die Amerikaanse eik, tegenover waar vroeger Rankenberg woonde. Zo’n boom roept altijd discussie op. Snelgroeiend, prachtig van formaat – maar ecologisch nog een buitenstaander. Slechts een paar honderd insectensoorten kunnen wat met zijn blad en schors, tegenover de vijfhonderd soorten die de inheemse zomereik bedienen. Toch: de tijd werkt in zijn voordeel. De natuur vindt zijn weg wel. Geef het vijftig jaar, en de balans verschuift.

Maar het is pas aan het eind van dat pad, daar bij de oude buitenplaats Selhorst, dat het echt gaat kriebelen.

De naam zie je nog op twee verweerde witte stenen, die de toegang markeren tot een vergeten stukje Herfte. Veel is er niet over opgeschreven. We weten van de spieker – de oude graanopslag die nog steeds te herkennen is, droog en degelijk gebouwd voor de opslag van koren en haver.

De boerderij van Anton Hutten – inmiddels overgegaan naar Peter en zijn vrouw – markeert de overgang naar het bos. Hier verbleven jarenlang padvinders, in een huisje dat nog steeds verscholen ligt tussen de bomen. En helemaal aan het eind van het pad staat dat mysterieuze zomerhuisje, gebouwd rond 1940 met toestemming van de familie Hutten. “De Rimboe”, stond er op de gevel.

En wie daar heeft gestaan, weet: de naam klopt. Je bent in de rimboe. Alles ruist en leeft. De Zalnese beek glinstert nog, al is hij rechtgetrokken en zijn de bochten verdwenen. Maar rondom het huisje staan ze nog: de oude eiken.

Het zijn geen statige bomen, geen rechte jongens. Nee, dit zijn eiken die geleefd hebben. Die stormen hebben doorstaan, droge zomers en natte winters. Je ziet het in hun takken: grillig, gebogen, rafelig. Hun bast is verweerd, hun toppen soms dood. Maar ze staan er.

En toen Peter en ik daar stonden, aan het eind van dat pad, viel het woord zomaar: Wodans eiken.

Die naam is niet botanisch. Er is geen soort “Wodanseik”. Het is een beeld, een gevoel – ontstaan in de romantiek van de 19e eeuw, toen schilders op zoek gingen naar mystiek in de natuur. Bomen die verhalen droegen. Over strijd, verlies, standvastigheid. Je schildert ze niet in volle zon, maar in ochtendmist of avondrood. Dan komt hun karakter naar boven.

De Wodanseiken van Selhorst hebben iets van dat alles. Ze zijn geen museumstukken, geen keurig onderhouden parkbomen. Ze zijn overlevers. Getekend door de tijd. Maar wie goed kijkt, ziet hun schoonheid.

Misschien zijn ze wel geplant bij de aanleg van de buitenplaats, 150 jaar geleden. Misschien zijn ze ouder. Eiken op een goede plek – met rust, ruimte, en een beetje geluk – kunnen makkelijk 500 jaar oud worden.

We hebben het laatste van deze bomen nog niet gezien. Maar nu we ze herkennen als Wodanseiken, als dragers van het verhaal van Herfte, kunnen we ze eindelijk weer zien voor wat ze zijn.

En wie weet – misschien schildert iemand ze ooit nog eens. In ochtendrood. Of avondmist. Zoals het hoort.

HerfteNatuurlijk – met wortels in het verleden, en blik op de toekomst.

Bronnen:
https://www.zwolle.nl/groene-kaart
https://nl.wikipedia.org/wiki/Wodanseiken

Waar zwommen de mensen voor van ossel ? Tijdens een van de vele leuke gesprekjes met de wat oudere bewoners kwam het onderwerp leren zwemmen aanbod.
Buurmeisje Geke had het zwemmen geleerd in de vijverpartij van Assevoort. En tijdens de wandeling rond Herfte leerde we al dat veel zwollenaren even naar de kolk achter Helmhorst kuierde over de kuierhuislaan.
Ook de kolk achter het erfgenamenbos aan de erfgenamenweg werd gretig gebruik om te verkoelen maar ook om te leren schaatsen.

Aan tafel zaten de dochters van Jaaps zus Jettha, Ineke en Gerry, en zijn eigen dochter Caroline , buurman Anton en Riet Meijer, een jaargenoot van Jaap, en de buurmeisjes van de vroegere oude Eierweg : Hermie Aalbers en Geke Goldsteen. Iedereen had iets bij zich: een verhaal, een oude foto, een flard van vroeger. En zo ontvouwde zich stukje bij beetje het beeld van Anderlo, zoals het ooit was — door de ogen van Jaap Warnar, geboren op die boerderij (Herfterlaan 60)

“Ik keek uit op de kippetjes”

Jaap werd geboren op Anderlo, samen met zijn zus Jettha en twee broers Frederik Willem (Wim) en Dirk. Zijn slaapkamertje lag aan de noordoosthoek van het huis, direct naast de pronkkamer. Het was een bedstee, klein en knus, met een raam waardoor hij uitkeek op de kippetjes die daar rondscharrelden. Daarachter lag de groentetuin: ruim, geordend, en volgens Jaap groot genoeg om “het hele jaar rond van te eten.”

Als hij zijn hoofd een beetje draaide, kon hij ook de boerderij van buurman Hein Logtenberg zien. “Die had een enorme kersenboom,” vertelde Jaap. “En als het oogsttijd was, zat Hein onder de boom met zijn windbuks, om de spreeuwen weg te jagen.

De pronkkamer naast zijn bedstee werd nauwelijks gebruikt. “Dat was een kamer van 4 bij 4 meter,” zei Jaap, “maar die was eigenlijk alleen voor bijzondere gelegenheden.” Hij herinnerde zich vooral de tegeltjes in de vloer, die los in het leem lagen. “Je kon ze met je voet een beetje laten wiebelen.”

Het erf van Anderlo

Aan de andere kant van het huis, bij de leefkeuken, was het varkenslandje. “Daar kwamen alle groenteresten terecht,” zei Jaap. “De varkentjes hadden het daar goed.” Vanuit de keuken keek je uit over dat stuk grond — de plek waar iedereen samenkwam als het koud was. “De keuken was het kloppend hart van het huis. Daar werd gegeten, gebeden, geroddeld en gezwegen.”

Verder naar achteren, op het hoge land, verbouwden ze rogge. Daar werd alle mest uitgereden — verzameld van het erf en de stallen, en met de hand of paard en wagen verspreid over de akkers. In het lagere land, het drassige stuk waar nu landgoed Voeten ligt, lag de zomerweide. Daar werd het hooi gewonnen.

Aan de overkant van de straat, waar later de familie Fijn een huis bouwde, liepen de koeien. Daar speelde zich ook een bijzonder voorval af: de geboorte van een drieling kalfjes. “Ze waren alle drie gezond en stonden stevig op de poten,” zei Jaap. Dat was zo zeldzaam dat de stadsfotograaf langs kwam om de kalfjes én de familie op de foto te zetten. Die foto’s gingen tijdens het gesprek van hand tot hand.

Het kerkenpad en de plank over de Eemertochtsloot

Een van de dierbaarste herinneringen van Jaap ging over het kerkenpad. Toen de Rooms-Katholieke Kerk werd gebouwd, net aan de andere kant van hun land, moesten de katholieke inwoners van Herfte een flink eind omlopen via de Eierweg — zeker twee kilometer extra.

“Dat was nergens voor nodig,” vond Jaaps vader, Jacob Warnar. Dus gaf hij toestemming om een plank over de Eemertochtsloot te leggen, zodat er een kerke pad over het erf van de protestantse familie naar de katholieke kerk liep. “Mijn zus Jettha speelde vaak op die plank,” vertelde Jaap. “En later werden de paarden en koetsen van de kerkbezoekers zelfs bij ons op het erf gestald.”

Er was in Herfte weinig gedoe tussen geloven, zo bleek uit de verhalen. “Trouwen tussen een katholiek en een protestant, daar werd soms wel wat van gezegd,” glimlachte Jaap, “maar ik ben zelf gelukkig getrouwd met een katholieke vrouw.”

Een boerderij om van te houden

Het gesprek liep ten einde. Buiten klaarde het op, een warme zon brak door. Jaap keek nog eens naar buiten. Hij was er onlangs weer even doorheen gelopen — met zijn rollator, langzaam maar zeker, kamer voor kamer. “Het is allemaal anders,” zei hij, “maar het blijft thuis. Het was een goede plek.”

En dat vonden wij ook. Terwijl we terug wandelde naar landGOEDvoeten, groeide het besef dat herinneringen het mooist bewaard blijven als je ze deelt.

Meer over Anderlo op de kruising Herfterlaan 60 / Erfgenamenweg:
Het leven rond Anderlo

Als we terug zoeken in de tijd vinden we maar een paar verbasteringen van de naam Herfte: Herften / Herffte op de Hottinger kaart van 1787, en in teksten soms Ärfte, wat waarschijnlijk uit de mond van een Zwollenaar opgetekend is, aangezien die de H inslikken. Eerder, in 1310, werd het gebied genoemd als Heruten in de “Cultuurhistorische Atlas van de Vecht” – de oudst bekende schrijfwijze ( verder onderzoeken) . In 1531 verschijnt Herffte in het Zwolse markeboek, waarin gesproken wordt over “de gemeene erfgenamen van Herffte” – een term die verwees naar de gezamenlijke grondeigenaars van de marke .

Het gebied Herfte is ontstaan door het meanderen van de Vecht en het opstuiven van zand- en leemduinen, die de verschillende zandruggen hebben gevormd. Die zandruggen waren de eilandjes waar de eerste jager verzamelaars (Mesolithicum) (middensteentijd), zo’n 8000 tot 5000 v.Chr hun eerste vuurtjes maakten. . Rondom Herfte zijn talrijke prehistorische vuurkuilen ontdekt tijdens archeologisch onderzoek. Herfte zelf is de dans grotendeels ontsprongen, maar gebieden als Wijthmen en Berkum zijn voor nieuwbouwprojecten grondig onderzocht, wat archeologen een laatste kans gaf om sporen uit het verleden vast te leggen .

Als we naar de vegetatie kijken in het vroegste Herfte, zullen berken, zwarte els en wilgen de dominante waterminnende bomen zijn geweest. Eetbare struiken als sleedoorn, braam en gagel zullen er in overvloed zijn geweest, evenals grassen als vlas, biezen en riet, en een rijkdom aan kruiden.

Een van de meest plausibele oorsprongen van de naam Herfte is een verbastering van het Germaanse woord voor “oogst” of van het Proto-Germaanse woord harwja- (vlas). Het Nederlandse woord herfst komt van het Oudgermaanse harbist, dat oogsttijd betekent . De oorspronkelijke betekenis was dus landbouwkundig: een gebied dat in de herfst geoogst werd – mogelijk met nadruk op vlas, een belangrijk gewas dat we ook nu nog kennen als lijnzaad. Deze uitleg past bij het agrarische karakter van de streek en bij de opbouw van de naam die al in de middeleeuwen verbonden was met landgebruik en marke-indeling.

Tot slot is ook het lokale dialect een aanwijzing: in het Zwols wordt Herfte uitgesproken als Ärfte, terwijl het lokale dialect in Herfte en Wijthmen eerder Sallands is dan Zwolls

Zwols woordenboek.pdf

ärfst, zn., herfst.
ärfsttieloze, zn., herfstnarcis.
ärfte, zn (vkw. ärfien), (dop)erwt. Ook:
döpper, döpärfte, döpärte.
Ärfte, zn., Herfte, buurtschap bij Zwolle

Een wandeling door het Herfte van omstreeks het jaar 1300 zou je voeren door een weids, licht glooiend landschap met een lappendeken van akkers, graslanden, houtwallen en moerassige randen. De geur van mest, vochtige aarde en hooiland zou in de lucht hangen. De mensen leefden dicht bij hun land – letterlijk en figuurlijk – en dat was te zien en te ruiken.

Hieronder een verhalende schets van zo’n wandeling:

Een zomerwandeling door Herfte in 1300

De zon staat nog niet hoog aan de hemel als je langs een smalle karrenspoor wandelt, platgetreden door ossenkarren en boerenklompen. Links van je ligt een strook bouwland met rogge die in aren staat, de stengels zacht wuivend in de ochtendwind. Het gewas is geelgoud en dorstig, klaar voor de oogst die binnen enkele weken zal beginnen. Tussen de rogge groeit hier en daar blauwe korenbloem of rode klaproos, een ongewenste maar gedoogde gast.

Achter een lage, gevlochten heg — gevlochten van sleedoorn en meidoorn — ligt een zomerweide. Koeien en schapen grazen loom onder de zachte zon. De weide is doorsneden met slootjes en poelen, waarin kikkergekwaak en libellen zich mengen tot een zomerse symfonie. Het gras is rijk: een mengsel van smeerwortel, weegbree, zuring en bloemen als margrieten en pinksterbloemen. Dit land is belangrijk: nu, in de zomer, levert het hooi voor de winter.

Langs de randen van het veld staan eiken en elzen, afgewisseld met knotwilgen die in de natte stroken langs de Herfter Wetering of een van haar zijtakken groeien. Hier ligt het veen nog ondiep en kleurt de bodem zwart als je erin stapt. Onder je voeten veert de grond.

Je komt een boerderij tegen — met lemen wanden en een rieten dak. De stal is aan het woonhuis vast, de geur van mens en dier mengt zich. Varkens scharrelen in een modderig weitje, kippen pikken tussen de mest en er hangt vis te drogen aan de zijmuur. Een vrouw in een linnen kap zwaait terwijl ze met een houten spade de groentetuin omspit. Erwten, kolen en prei groeien in keurige rijen, samen met wede en misschien wat hennep voor gebruik of handel.

Even verderop zie je een broekbosje: elzenbroek of essenhakhout. Hier wordt hout gewonnen voor gereedschap, brandstof, palen. Soms loop je een visser tegen het lijf, met een net over de schouder en een mand met rivierkreeft en vis. De beken en poelen voeden niet alleen het vee, maar ook de mensen.

Als je je wandeling beëindigt bij het erf zie je een kleine moestuin, wellicht onderhouden door een pachter. Misschien hoor je klokgelui in de verte: Zwolle ligt maar een paar kilometer verderop, maar in de luwte van Herfte lijkt de tijd te vertragen.

Kortom:
Een wandeling door het Herfte van 1300 was een tocht door een levend landschap — agrarisch, vochtig, ambachtelijk en traag. De gewassen waren eenvoudig: rogge, haver, gerst, erwten, vlas. De zomerweiden waren van levensbelang, zowel voor voedsel als voor hooi. Houtwallen, hagen, natte hooilanden en beken bepaalden het ritme van mens en natuur.

Zou het niet geweldig zijn als zo’n wandeling in 2025 weer mogelijk zou kunnen worden waarbij je even helemaal bij kan tanken uit je drukke bestaan in de rust en stilte van het herfte van toen.

Meer verdieping:
Een Kijkje in het Markerecht van Herfte

Verdwenen Regels, Levendige Geschiedenis: Een Kijkje in het Markerecht van Herfte

De geschiedenis ligt soms op de meest onverwachte plekken. Niet alleen in stoffige archieven, maar ook in oude boeken die de structuren van het dagelijks leven van eeuwen geleden blootleggen. Een fascinerend voorbeeld hiervan is te vinden in de publicatie uit 1875 door de Vereniging tot beoefening van Overijssels Recht en Geschiedenis, die diverse ‘Stad-, Dijk- en Markerechten’ bundelde. Eén zo’n document geeft een gedetailleerd inzicht in het ‘Markerecht van Herfte’ – een kijkje in de gemeenschappelijke regels en het bestuur van een marke (een vorm van collectieve landbouwgrond en bosgebied) nabij Zwolle in de 16e en 17e eeuw.

Wat was een Marke?

Voordat we duiken in de specifieke regels van Herfte, is het goed om te weten wat een marke inhield. Een marke was in feite een gemeenschappelijke grond van de bewoners van een bepaald gebied. Deze grond (bos, heide, weide) was eigendom van de ‘erfgenamen’ – families met oude rechten op de marke. Samen beheerden zij deze gronden volgens specifieke regels, de ‘willekeuren’, vaak vastgelegd in een ‘markerecht’. Dit was een vorm van lokaal zelfbestuur, naast de stedelijke en landelijke overheden.

Bestuur en Vergaderingen: De ‘Holtspraak’

Het markerecht van Herfte begint met de basis: wie had het voor het zeggen en hoe werden beslissingen genomen? De ‘gegemeene Erffghenaemen’ (gemeenschappelijke erfgenamen) kwamen jaarlijks bijeen, steevast op de maandag na Beloken Pasen. De bijeenkomst werd aangekondigd en ‘Landtheeren’ (mogelijk de eigenlijke grondbezitters of belangrijke erfgenamen) moesten komen of een ‘stemmijgen man’ (iemand met stemrecht) sturen. Afwezigheid kon beboet worden!

Tijdens deze vergadering, vaak een ‘Holtspraecke’ genoemd (letterlijk: houtspraak, verwijzend naar het beheer van de markebossen), werden de belangrijkste functionarissen gekozen: de Dijckgreeue (dijkgraaf) en de Heemraedt (heemraad). De afgetreden dijkgraaf werd automatisch heemraad, een functie die niet geweigerd mocht worden op straffe van een boete. Deze functionarissen waren cruciaal voor het beheer van land en water.

Opmerkelijk detail: Nieuwe erfgenamen moesten bij hun intrede een ‘Ancker wijns’ (een vat wijn) leveren. In 1625 zien we zelfs Burgemeester Peter Roeloffsen dit doen, evenals een Jan Janssen met zijn schoonvader. En in 1629 werd bij de aanstelling van een nieuwe erfgenaam, Frederik van Ense, zelfs een complete ‘Maltijt’ (maaltijd) georganiseerd ‘omme met den anderen goet sier toe maecken’ – duidelijke tekenen van de sociale aspecten van het markebestuur.

Regels voor Land en Vee

Het grootste deel van het markerecht bestaat uit zeer praktische regels voor het gebruik van de gemeenschappelijke gronden en de akkers (de ‘Esch’):

• De Esch: Wanneer de es beplant was (‘jn vrede is gelacht’), mocht er absoluut geen vee komen. Wie betrapt werd (‘becoert wort’), kreeg een boete van veertien stuivers per beest. ’s Nachts betrapt worden was duurder: een ‘olden Schilt’. Ook het inrijden of stallen van goederen op de es was verboden.
• De Meente (Gemeenschappelijke Grond): Het recht om vee te laten grazen op de meente was strikt geregeld. Er waren regels voor het aantal dieren per ‘waer’ (waardel, een aandeel in de marke). Bijvoorbeeld: zes oude ganzen en twee kuikens per waardel. Kotters (bewoners zonder volledig erfgenaamrecht, maar met eigen rechten/plichten, vaak gerelateerd aan het leveren van arbeid of materieel) mochten drie ganzen houden. Er mochten niet meer dan twaalf varkens en twee zeugen per meier op de meente lopen. Onregelmatig vee (‘ongeschaert’ of ‘uijtheemsche biesten’) werd beboet, soms met een oude schild per beest.
• Hooiland: Hooiland moest in rust blijven (‘jn vrede’) tot mei.
• Varkens: Varkens moesten ‘gekrammet’ zijn (voorzien van een ring door de neus om wroeten te voorkomen) op hooiland en mochten na een bepaalde datum niet meer op de rogge lopen.

De handhaving van deze regels lag bij de ‘gezwoeren’ (beëdigden) en de dijkgraaf. Boetes werden verdeeld, behalve die voor uitheems vee, die volledig naar de gezworenen gingen.

Waterbeheer: Een Constante Zorg

Gezien de ligging in het waterrijke Overijssel, speelde waterbeheer een cruciale rol in het markerecht. De dijken en wateringen moesten jaarlijks geïnspecteerd (‘schouwen’) en onderhouden worden.

• Dijken: Het onderhoud van de ‘Buirdijck’ was ‘buirwerck’ – gemeenschappelijk werk waaraan iedereen met een waardel moest bijdragen, hetzij zelf, hetzij door een volwaardige arbeider te sturen. Kotters met paarden en wagens moesten ook bijdragen. Als een ‘wade’ (een opening of zwakke plek) in een gekeurde dijk brak, moesten de buren die herstellen tot een bepaalde hoogte en breedte, waarna de verantwoordelijke erfgenaam het onderhoud overnam en de buren trakteerde op bier en een Heren Q.
• Wateringen en Zijlen: De wateringen tussen de meente en de ‘Marsch’ (moerasland) moesten op orde worden gehouden. De tekst spreekt ook over specifieke ‘Zijlen’ (waterkeringen of sluizen), zoals de ‘Bonenpots Sijll’. De reparatie van deze zijl was blijkbaar een terugkerend probleem. Interessant is een besluit uit 1616 dat aarde voor reparaties alleen nog uit de gemeenschappelijke grond mocht worden gehaald.
• De Nieuwe Vechte: Het document van 1629 vermeldt een groot probleem: schade veroorzaakt door de ‘Nie Vechte’. De erfgenamen van Herfte wilden dat andere marken (‘Berckman, Wijtman ende Emme’) zouden meebetalen aan een zijl om de monding van de Vecht om hun land te beschermen. Na overleg, helaas, weigerden die andere marken hun bijdrage.

Grondgebruik en Bijzonderheden

Naast de algemene regels waren er specifieke afspraken. Zo mochten eigenaren land laten uitgraven in de Marsch, mits ze anderen hielpen met eventueel ‘weerwerck’. Ook waren er regels voor ‘hutten’ en ‘pollen’ – mogelijk uitgegraven putten of opgeworpen stukken land op de meente. Deze konden blijkbaar een eigen status krijgen, werden gemeten, en er moest soms jaarlijks een vergoeding voor betaald worden, wat tot discussies leidde over eigendom en bewijslast.

De Waardelen en Erven

De basis van de rechten en plichten in de marke lag in de ‘Waertallen’ (waardelen) en ‘Erven’. Herfte had in totaal 15 waardelen, verdeeld over verschillende personen en instanties (zoals ‘Berg Klooster’). Daarnaast waren er 9 ‘Erven’ en 4 ‘Kotters’. De waardelen bepaalden waarschijnlijk het aandeel in de markegronden en de verdeling van kosten (zoals voor de zijl). De Erven en Kotters representeerden mogelijk verschillende soorten bewoners met variërende rechten en plichten.

Een Venster op het Verleden

Het Markerecht van Herfte, opgetekend in de 16e en 17e eeuw, biedt een fascinerend inkijkje in een vorm van lokaal bestuur en gemeenschapsleven die nu verdwenen is. Het laat zien hoe gedetailleerd regels werden opgesteld om het samenleven, het gebruik van gemeenschappelijke middelen en het cruciale waterbeheer te organiseren. Van de verkiezing van bestuurders en de jaarlijkse vergaderingen tot specifieke regels over ganzeneieren, varkensringen en het graven van putten – het document vertelt een verhaal van aanpassing, conflict en samenwerking in een tijd waarin het beheer van land en water direct de overleving bepaalde.

Deze oude regels, die de basis vormden voor het dagelijks leven in Herfte, herinneren ons eraan hoe lokaal bestuur en gemeenschapszin verankerd waren in het beheer van de directe leefomgeving.

Gebaseerd op: Markeregt van Herfte, gepubliceerd in Overijsselsche Stad-, Dijk- en Markeregten. Derde deel. Zevende stuk. Zwolle: De Erven J.J. Tijl, 1875.

Wist je dat Afrika in Herfte ligt?

Om precies te zijn: direct achter het land van boer Aalbers. Het is dat kleine bosje bij de witte windmolens.

Toen de dochters van boer Aalbers nog klein waren, wilden ze graag naar de eindeloze bramenstruiken wandelen, helemaal achter op hun eigen land. Maar hun broer Peter vond dat ze dat niet alleen moesten doen. “Helemaal aan het einde, bij het bosje, begint Afrika,” waarschuwde hij. “Daar zijn leeuwen en tijgers. Daar moet je niet naartoe zonder begeleiding.”

En zo bleef Afrika een mysterieus en spannend gebied, net achter hun achtertuin.

Al in 1990 liepen er landmeters door het weiland voor “de nieuwe weg”. Langs een greppel staat nog altijd een stenen paaltje, een stille getuige van hun werk. Gelukkig kwam het plan nooit van de grond. De snelweg zou op slechts een paar honderd meter van de oude Eierweg naar de spoorbrug lopen.

Eens in de twintig jaar haalt iemand van Rijkswaterstaat het oude plan weer tevoorschijn. Er wordt even over nagedacht, een kostenplaatje opgesteld, en vervolgens verdwijnt het weer in een stoffige lade.

Onlangs dook het plan opnieuw op, dit keer als een van de drie opties voor een ringweg ten oosten van Zwolle. De stad wil, net als de grote steden in het westen, uitbreiden tot aan haar maximale grenzen. Laten we hopen dat iemand een rekensommetje maakt en besluit het plan terug te stoppen in de lade waar het hoort.

Wordt vervolgd.

Fietsend of wandelend door Herfte, Wijthmen en Zalne voel je je in een groene oase. Overal zie je bossen, stroompjes en hoor je vogels die je in de stad niet tegenkomt. Zodra je boven de bomen uitkijkt, besef je pas echt hoe bijzonder en kwetsbaar dit mooie stukje Herfte is.

De gebied uitwerking??? van Herfte 2024-25

Afgelopen week ontvingen we een brief over de gebiedsontwikkeling “Marsweteringlanden” door de gemeente Zwolle en haar pachter, de Golfbaan Zwolle. Na wat verder onderzoek blijkt het project specifiek gericht te zijn op Herfte en Zalné, met ook invloed op omliggende gebieden zoals Wijthmen.

Het volledige document is hier te vinden:
Document Gebiedsontwikkeling Marsweteringlanden.

Tijdens het lezen van de stukken kwamen er steeds meer vragen naar boven. Mijn eerste vragen zijn:

1. Waarom noemen we het niet gewoon “Gebiedsontwikkeling Herfte”? Het project valt namelijk letterlijk binnen Herfte (bron: CBS, Marke Herfte). Wij, als trotse inwoners, voelen ons verbonden met de naam Herfte en zouden het prettig vinden als dit duidelijker naar voren komt in de communicatie.
2. Waarom is er niemand van de omwonenden of een belangenorganisatie betrokken bij de verkenning? Bij andere gebiedsontwikkelingen, zoals de nieuwbouw in Wijthmen-Noord, was dit wel het geval.
3. In de stukken kunnen we lezen dat Gemeente Zwolle de omwonenden wil betrekken bij haar wens om MEER events te organiseren en dat terwijl de omwonenden juist MINDER overlast willen van de events. Met name de muziek events waar meerdere podia door elkaar te horen zijn wordt als extreem naar en zelfs bedreigend ervaren.
   LETOP het gaat hier niet om de muziek stijl en normale events als bevrijdingspop.
4. Daarnaast roept de voorgestelde uitbreiding van de golfbaan ook vragen op.
   De golfbaan is momenteel privéterrein en bewoners mogen er niet vrij wandelen of fietsen. Waarom zouden we niet in een vroeg stadium betrokken worden, zeker gezien de eerdere plannen en discussies rondom de golfbaan? De urgentie van het project lijkt duidelijk uit de agenda; het lijkt haast te laat om nog invloed uit te oefenen.

Gebiedsproces

De opzet van het gebiedsproces (golfclub en gemeente) is als volgt:

Belangrijke vragen

Er verandert mogelijk veel in Herfte, waaronder:

• Dagrecreatie aan de Herfterlaan: Dit zou een een fiets of wandel pad kunnen zijn en nog meer mooie natuur ontwikkeling , maar er is ook een kans op drukke activiteiten met geluidsoverlast. Kortom wat wordt hier bedoelt?
  
• Nieuwbouwplannen: Naast de plannen bij Herfterlaan 16 (Selhorst ) zijn er ook ideeën voor woningbouw op het weiland van Anton Hutten. Over hoeveel huizen hebben we het al 10-16 ?
• Natuurbehoud: Het is onduidelijk of een golfbaan als “natuurgebied” wordt beschouwd, aangezien recreatiedruk juist schadelijk kan zijn voor kwetsbare diersoorten. Wordt dit gecompenseerd, en zo ja, hoe, waar , wanneer en door welke natuurorganisaties?

Dank voor alle vragen tips en opmerkingen, zoals belooft een update :
28-10-2024: Bart v d Vegt gesproken,
Bart is de projectmanager en heeft erg veel aan onze input.
Bart had geen gegevens van plaatslijk belang dus naw: PB en Coen doorgegeven.
Bovenstaande punten besproken en extra benadrukt dat het om ONS Herfte gaat en dat de eerdere golfbaan uitbreiding ook de nodige beroering gaf dus zou het heel nuttig zijn om vroeg, open en eerlijk te communiceren. PB heeft ons cultuurhus “de Elshof” ter beschikking dus boek die en kom vertellen en luisteren wat we wel willen en wat liever niet.
Schrijf je zelf ook in als je zeker wil weten dat jou belang behartigt wordt!

Meer verdieping:
https://golfclubzwolle.edities.nl/golfgeluk/voorjaar2024/11/

In augustus 1986 besloten Jeroen, René, Marcel, Antoine en Tony een groot feest te organiseren om hun afstuderen te vieren. Bernard Eijkelkamp zorgde voor steigerbuizen, waarna timmerman Jeroen een veilige tent constructie bouwde. De locatie was het weitje bij het Eijkelhofje.

De vergunning was zo geregeld: hun ouders, die het een goed idee vonden gaven hun toestemming; dat was toen nog heel gewoon.

Er was nog geen life muziek dat kwam pas bij de volgend versies, er werden plaatjes gedraaid van beroemde bands als Van Halen, Judas Priest, Whitesnake en soort gelijke vrolijke deuntjes.

Dat het een super groot succes was, bewijst het tent feest dat daar op volgde zie: De GrassParty en Fusion of dance feesten …

Was je er bij en herinner je nog details die ik vergeten ben laat het dan vooral weten … samen houden we onzer historie levendig.

Van de week maakte ik een rondje met de vliegende camera om mooie plaatjes te maken van de plekjes uit mijn jeugd. De beheerder was aan het werk de omgeving om kerk en het parochiehuis weer spikke en span te maken. Dus maar even gevraagd of ik wat fotos en filmpjes mocht maken met dit resultaat:

Voor mij als kind was en is het een geweldig gebouw met een bijzondere geschiedenis. Zo stond de klok altijd al stil; soms deed iemand een poging, maar het gebouw gaf duidelijk aan dat hier de tijd geen rol van betekenis speelde. Aan het metselwerk is duidelijk te zien dat het gebouw met vereende kracht is gemaakt door en voor de parochianen. Op school werd het parochieblad gemaakt en aan de verschillende misdienaars uitgereikt ter verspreiding.

Iedere zondag fietsten we langs de kerk op weg naar het zandgat om te zwemmen. Dat leverde weleens jaloerse blikken op bij mijn klasgenoten die strak in pak binnen moesten zitten. Er werd dan ook nooit terug gezwaaid, iets wat uitzonderlijk was want iedereen stak zijn hand op als je elkaar tegenkwam.

De historie van de kerk:
De RK-gemeenschap van Herfte en Wijthmen groeide uit haar jasje en er werd gezocht naar een nieuwe locatie. De toneelgroep SaGeSo uit HWZ heeft daar waarschijnlijk het mooiste en misschien wel natuurgetrouwste verhaal van gemaakt.

Boer Warnar wordt nog genoemd in het leuke toneelstuk van Sa(men)Ge(raapt)Zo(oitje)
https://wijthmen.nl/historieitem/sagezo1984-tekst-40-jaar-wel-van-wee-met-fotos/
Een paar rake zinnen:

Vader: Opoe hef geliek, in Wythmen zelf zijn we met te weinig katholieken, moar doarumme komtHerfte d’r ook bij.
Opoe : Herfte?. Willen zie dat? dat willen zie toch nooit niet?
Vader: As het niet te ver weg is veur ze, dat hef Willem Beltman ezegd en die was er ook bie.
Opoe: Beltman uut Herfte?
Vader: Beltman uut Herfte. Maar Jan Meiberg heeft toen gezegd dat de erven Mulder-Meiberg twee bunder grond beschikbaar willen stellen voor de nieuwe karke ..
Moeder: 2 bunder, zo maar voor niks?
Vader: Zo maar voor niks en da’s ook nog mooi op de grans tussen Herfte en Wythmen, dus Herfte kan tevreden zijn.
Opoe: ze zijn gek (nijdig voortwerkend)
Met de stadsen omgaan, dat ken niet.
Vader: En Jan Meiberg het ook ‘zegd, dat de noodkerk zo lang in zien schure kan, tot de nieuwe kerk klaar is.
Moeder: De noodkerk, in zien schure? en woar mut ie zien koeien dan allemoal stallen?
Vader: Hij wil minder koeien gaan houden: hij het er genoeg van zei ie.
Opoe: (hoofdschuddend) D’r is niet eens een weg, van Herfte uut noar Meiberg.
Ze mutt’n er eerst helemoal om heen en dan weer terug.
Vader : Ook daar is aan gedacht.
Ze willen vanuit Herfte een fietspad aanleggen, dwars door de weilanden naar Meiberg toe naar de Erfgenamenweg, vanaf Vogelzang.
Opoe : Maar dan moeten ze over  ‘t land van Boer Warnar en die is  anders denkende.
Vader : Een anders denkende is niet per se een slecht denkende.

Feitenblad: O.L.V. van Altijddurende Bijstand, Zwolle

• Locatie: Herfte-Wijthmen, Zwolle, Nederland
• Oorspronkelijke Parochie:
  • Herfte: St. Michaël, Zwolle
  • Wijthmen: St. Cyriacus, Hoonhorst
• School: Katholieke basisschool geopend in 1932 voor beide gemeenschappen
• Parochieoprichting: Gestart in 1943 door overbezetting van de Hoonhorst kerk
• Eerste Mis: 22 december 1943 in een tijdelijke kerk
• Bouw:
  • Architect: Theodorus van Wee
  • Vergunning: 1949
  • Ontwerp: Johs. Sluymer
  • Eerste steen gelegd: 24 augustus 1950
  • Voltooid: 1951
• Architectuur:
  • Neo-Romaanse basiliekstijl
  • Kenmerken: Houten overspanningen, kleine rondboogramen, steunberen, geen toren, kleine klok boven het koor
• Renovatie: Nieuw ontwerp voor het priesterkoor door J.H. Postma in 1988

Voor meer informatie, bezoek de geschiedenispagina van O.L.V. van Altijddurende Bijstand.

Dit is een verhaal over de tempelier van Herfte,

We buigen ons over oude kaarten, hier staat het weer … “De Tempel”, Het is bijna niet te lezen als of het verstopt is in de history maar het staat er toch echt. Nu de de plek weten zoeken we verder meer gericht deze keer en eindelijk vinden we een goede kaart …

In het meest noordelijkste puntje van ons buurtschap Herfte staat het toch echt .. “de Tempel “. En langzaam maar zeker vallen de puzzel stukje in elkaar, Waarom heeft Marke Herfte zon mal puntje welke waarde zit daar verstopt om niet even een duidelijke grens te trekken? Na de val van de orde van de Tempeliers vluchtte de overgebleven ridders naar het buitenland. Ze namen hun schatten mee en trokken zich terug op handige plaatsen om daar onopvallend hun wonden te likken.

Deze plek zo langs de Overijsselse vecht ziet er nu wat achteraf uit maar ooit was dit een zeer gunstige handels route immers alle waar werd met boten vervoert.

Bronnen:
De tempeliers in Dalfsen: https://tempelorde.wordpress.com/
http://www.tempelieren.nl/

Tijdslijn van de Tempeliers in Nederland:
volgt:

Soms komen er van die mooie plannen voorbij die de moeite waard zijn om in histories perspectief te plaatsen. Zo ook het idee om een gemeenschap vlag te maken voor onze mooie gehuchtjes.
Voor zon vlag kan je kijken wat ons verbind.
In de strijd tegen het water werd het al duidelijk, onze riviertjes geven ons vruchtbare grond maar ook zorgen bij heftige regen. Die we middels de verschillende gemalen de baas blijven. Herfte in de ban van het water
We hebben een geweldige recreatie plas aan het zand gat overgehouden.
Van Ossel zo hete voor ons de wijthmerplas
Histories gezien zijn onze marken altijd hecht verbonden.
Over marken en grenzen en het CBS
En ook al was je anders denkende toch hielpen we elkaar zodra er hulp gevraagd werd.
Dat werd dan weer duidelijk toen er een kerk gebouwd werd voor Herfte Wijthmen Zalné en de “anders denkende” boer Warner van Anderlo gewoon een kerkpad over zijn land liet lopen.
Een historisch rondje Herfte

De Kerk als gemeenschapshuis, zou dat niet een geweldige stap voorwaarts zijn.
Er worden al gemende diensten gehouden, samen gezongen. Hoe mooi zou het zijn als daar een extra stap gemaakt kan worden. Immers vele kerken om ons heen verliezen hun functie en veranderen in woon paleizen, hoe mooi zou het zijn als de kerkgebouw haar history weet uit te breiden naar een multi functioneel gemeenschapsgebouw ?
Of draaf ik nu door ?

De vlag van Salland is een heel mooi voorbeeld met bijna de zelfde achtergrond:
De vlag bestaat uit een lichtblauwe baan bovenin verwijst naar de lucht, terwijl het geel en groen onderin de akkers en weilanden symboliseren. Het groene driehoekige vlak rechtsboven verwijst naar de Sallandse Heuvelrug voor. De kleurvlakken zijn onderling van elkaar gescheiden door witte lijnen. De horizontale witte lijn stelt daarbij de horizon voor. Rechts op de vlag is een verticale golvende blauwe baan geplaatst welke zowel de letter S van Salland verwijst naar als de rivieren die Salland doorkruisen.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Vlag_van_Salland

Voor het temmen van de Overijsselse vecht was Herfte een natte boel. In de winter liepen de zomerweiden onderwater bij heftige regenval. De meeste landerijen waren dan ook alleen in de zomer te gebruiken.
Na de aanleg van dijken en het recht trekken van sommige delen van de vecht bleef het droog. De natuurlijke water wegen werden kleiner en hier en daar veranderde een beek in een kronkelend slootje.
Door de dijken steeg het water in de vecht, met grote gevolgen voor Berkum en Zwolle immers het hogere water kwam nu verder te stand in. Vandaar dat Berkum een sluisje heeft gekregen.

Na het direct koppelen van de emmertochtsloot , mars wetering en de zalnese beek/ later wetering werd het beheer makkelijker, Herfte is nog een tijdje zijn eigen waterschap geweest en kon zelf haar pijl beheren. In de winter waren we stiekem hulp sluiswachter en draaide de sluis op als we het ijs wilde sparen. Na een paar keer kwam er een een grote ijzeren plaat op.
Vandaag de dag zijn de sluisjes allemaal elektronisch bedienbaar en zijn ze kwajongens proef.

Gemaal Herfte:
Herfte heeft haar eigen gemaal om het water van de Eemertochtsloot af te kunnen voeren naar het Almelose kanaal. Maar dat gemaal kwam er niet zonder slag of stoot.
De een was voor de ander tegen, gelukkig drukte Baron van Voorst tot Voorts het gemaal er doorheen en dat leverde deze mooie eerste steen op met de text die er niet om loog:
In het jaar negentienhonderddertig min een
werd gelegd de eerste steen
nadat veel tegenstand was overwonnen
is met den bouw van dit gemaal begonnen
in een gebied 8000 bunder groot
kwam zoo een eind aan den watersnood
salus Populi Suprema Lex Esto.
“De voorspoed van een volk moet de hoogste wet zijn.”

Maar houden we de voetjes dan nu wel droog? Meestal wel.
Heel soms beleven we de tijden van toen:
27-December-2023
Na een heftige regenval bleek een van twee pompen van het gemaal Herfte defect en steeg het water gestaag en bleek eens te meer hoe belangrijk ons eigen gemaal Herfte is.

Het uitzicht vanuit ons achter terras in Herfte.

Het nieuwe uitzicht vanaf de veranda:

Maar ook in November 1998 steeg het water naar ongekende hoogt:
Foto’s Hanneke Hamer vanaf Boswijck naar Selhorst / golf terrein.
Toen ik haar vroeg of ik de fotos toe mocht voegen aan het verhaal vertelde ze dat ze niet meer op Boswijck woont maar dat de kelder op haar nieuwe plek ook onder water stond … “ik voelde me gelijk thuis” vertelde Hanneke.

Foto;s Janneke Voeten
Overstroming van 1-11-98, ze wilde altijd al aan het water wonen vertelde ze later vrolijk. Oja tip .. sleep de weg gevaren vlonders terug als het water nog hoog is anders krijg je er spijt van 😉

Meer verdieping:

Tijdslijn tot nog toe:

• 1925: Landeigenaren in Zwollerkerspel komen samen om wateroverlast aan te pakken. Besluiten tot oprichting van een waterschap en de bouw van een mogelijk gemaal.
• 1929: Officiële opening van het gemaal door Commissaris der Koningin, de heer Alexander Eppo baron van Voorst tot Voorst.
• 1930: Verkiezing van het definitieve bestuur van het waterschap. Echter, het nieuwe bestuur weigert de verplichtingen van het voorlopige bestuur na te komen.
• 1936: Na geschillen en bemiddeling begint het waterschap effectief te functioneren. Het gemaal wordt opnieuw in gebruik genomen en waterleidingen worden schoongemaakt.
• 1947: Plannen om de activiteiten te hervatten worden opgeschort vanwege bezwaren over kosten.
• 1957: Nederlandse Heide Maatschappij krijgt opdracht om opnieuw plannen voor verbetering op te stellen, maar deze worden als te kostbaar beschouwd.
• 1962: Waterschap Herfte fuseert met vier andere waterschappen tot het waterschap Bezuiden de Vecht.
• 1998: 1 november extreem hoog water door regenval , de oorzaak was een record hoogte aan regenval.
• 2016: Gemaal Herfte valt onder het Waterschap Drents Overijsselse Delta na een fusie van verschillende waterschappen.
• 2023: December extreem hoog water door regenval die het recordjaar die 1998 overtrof. Boven op de extreme regenval kwam een storing met een van de twee pompen die op 2 December 04:00 t/m 26 december 11:30 geen water verzette. Het euvel bleek een defecte koppeling die niet zichtbaar was voor het blote oog en de stroom meters. Het leek alsof hij het deed maar de koppeling slipte en dreef de pomp niet aan.

https://www.zwolleinbeeld.nl/index.php/656-foto-s-van-zwolle/kunstwerken-gemaal-herfte/609-kunstwerken-gemaal-herfte

Op het huidige uiterste noord puntje van Herfte vind je een bijzondere plek. Het eerste wat opvalt is een heuvel in het land en als je dichterbij komt zitten er ramen en deuren in de heuvel.

Het is de “aardwoning” van Maaike en haar gezin. lachend verteld ze dat het ook wel “de molshoop” genoemd wordt. En op zich is dat niet eens een hele rare naam. Immers molshopen vind je in zeer rijke grond met veel leven.
Het is dan ook al 50 jaar de ideale plek om biologische groente te verbouwen.

Maaike is sinds 2018 de biologische groente boerin na dat ze eerst 3 jaar met de vorige eigenaren samen heeft geboerd.

De Kraam:
Fietser stoppen regelmatig voor het kraampje voor lekker seizoen producten zo vers van het land. Als je verzekert wil zijn van eerlijke biologische groeten dan kan je net als 400 andere Zwolse gezinnen een wekelijkse groeten tas afnemen.

Tijdens de open dag van afgelopen zaterdag kregen we een leerzame rondleiding met veel uitleg over de bijzondere tuin. Zo wordt de helft van de tuin benut voor een periode van 3 jaar terwijl de andere helft weer op krachten kan komen voor de volgende periode. Hierdoor heeft ze altijd een sterk en gezonde bodem tijdens de productie periode.

In het midden loopt een strook met fruitbomen. Ooit liep daar ook al een singel maar die is weg gehaald en de grond is vervolgens aangevuld met rare bonkige aarde, niet gebiedseigen. Er valt niet veel te verbouwen maar de fruit en noten boompjes lijken het een prima plek te vinden.

Toen ik een kleine jonge was hielpen we de familie Poppe vaak met het verweiden van de Koeien naar de Hooi weg. Dat was in 1980 nog een doodlopende zandweg. Pas veel later is de hooiweg doorgetrokken tot de dijk. En kan je er fijn fietsen.

Toekomst plannen zijn er genoeg, na de aanleg van zonnepanelen op de kapschuur wordt er gewerkt aan een beregening installatie op eigen zonnestroom. En ook de oude benzine apparaten worden vervangen voor fijne stille accu gereedschap waar mogelijk.
De volgende bus wordt een e-bus ook door dat ze anders in 2027 een probleem heeft met het bevoorraden van de groentewinkels in Zwolle dat tegen die tijd geen vieze busjes meer wil in de binnenstad.