Augustus is stektijd
De eerste week van augustus markeert een ideaal moment voor het stekken van een groot aantal voedselbosplanten. De groeispurt van het voorjaar is voorbij, maar de jonge scheuten van dit jaar zijn nog flexibel genoeg om gemakkelijk te wortelen. Dit maakt augustus uitermate geschikt voor het nemen van zogenaamde halfhoutige stekken – een efficiënte methode om gewenste soorten lokaal en goedkoop te vermeerderen.
In deze blog geven we een overzicht van voedselbosstruiken en ‑planten die je in augustus succesvol kunt stekken, inclusief praktische tips per soort en suggesties voor waar ze in het voedselbos goed tot hun recht komen.
🌿 Waarom stekken?
Stekken is een vegetatieve vermeerderingstechniek waarbij je exact dezelfde genetica behoudt als de moederplant. Daarmee is het bijzonder geschikt voor:
- Soorten die lastig kiemen
- Gewenste selecties (bijv. productieve of ziekteresistente rassen)
- Lokale aanpassing
- Kosteneffectieve aanleg van grotere systemen
Het is ook een manier om het voedselbos modulair op te bouwen: je vermeerdert soorten terwijl het systeem zich ontwikkelt.
🍇 Overzicht van voedselbosplanten die je nu kunt stekken
De onderstaande lijst is gebaseerd op ervaringen uit gematigde klimaatzones (Nederland/België). Voor elke soort vermelden we:
- Stekmethode
- Beschrijving van de aanpak
- Beste toepassing in het voedselbos
- Beste tijd in augustus (eerste / tweede helft)
🌿 Bessenstruiken (struiklaag / pionierzone)
| Soort | Stekmethode | Stekinfo | Beste plek in voedselbos | Beste tijd |
|---|---|---|---|---|
| Zwarte bes (Ribes nigrum) | Halfhoutstek | 10–15 cm scheut, bladeren halveren, vochtig houden | Als randbeplanting langs jonge bomen – zorgt voor beschutting en tijdelijke invulling | Eerste helft |
| Rode bes (Ribes rubrum) | Halfhoutstek | Scheut zonder bloemknoppen, licht beschaduwd plaatsen | Zonnige randen en rijen, werkt goed als tijdelijke haag | Eerste helft |
| Kruisbes (Ribes uva-crispa) | Halfhoutstek | Gezonde tak zonder schimmel, stevige groeier | Halfschaduw, onder boomkroon of langs paden | Eerste helft |
| Jostabes | Halfhoutstek | Sterke hybride, zelfde aanpak als zwarte bes | Tussen jonge bomen: groeit snel en trekt insecten | Eerste helft |
| Honingbes (Lonicera caerulea) | Zomerstek | Zachte topstek, vochtige lucht nodig | Koele, beschutte plek, goed in noordranden of vochthoudende bodem | Eerste helft |
| Wijnbes (Rubus phoenicolasius) | Zomerstek | Topstek met 2–3 bladeren, vochtig houden | Beschutte randen, klimt ook door jonge bosranden heen | Eerste helft |
🌳 Kleine bomen en struiken (struiklaag / successielaag)
| Soort | Stekmethode | Stekinfo | Beste plek in voedselbos | Beste tijd |
| Appelbes (Aronia melanocarpa) | Halfhoutstek | 10–15 cm tak, bladeren halveren, eenvoudig te bewortelen | Ideaal als windbrekende rand of in hagen rond boomgaarden | Eerste helft |
| Vlier (Sambucus nigra) | Halfhoutstek of wortelstek | Ook winterstek mogelijk, wortelt snel | Als randplant tegen wind of als schaduwgever aan randen | Eerste helft |
| Gele kornoelje (Cornus mas) | Halfhoutstek | Moeilijker, maar mogelijk in schaduwrijke stekplek | Geschikt voor randen, singels of als bijenplant | Eerste helft |
| Elsbes (Sorbus torminalis) | Halfhoutstek | Trage groeier, voorzichtig behandelen | Eventueel in hogere struiklaag of als soort in bufferzone | Eerste helft |
🍇 Klimplanten (klimlaag / verticale benutting)
| Soort | Stekmethode | Stekinfo | Beste plek in voedselbos | Beste tijd |
| Kiwi (Actinidia arguta/deliciosa) | Zomerstek | 2 bladknopen, vochtige lucht en warmte | Tegen pergola’s of langs robuuste steunbomen | Eerste helft |
| Druif (Vitis vinifera) | Zomerstek | Okselscheut, warme lichte plek | Verticale teelt aan zuidzijde van structuren | Eerste helft |
🌱 Vaste kruiden en bodembedekkers (kruidlaag / onderlaag)
| Soort | Stekmethode | Stekinfo | Beste plek in voedselbos | Beste tijd |
| Rozemarijn | Zomerstek | 10 cm top, kale basis, luchtig substraat | Warme rand, drogere stukken in volle zon | Tweede helft |
| Lavendel | Halfhoutstek | Stek zonder bloei, half in zand | Bijenplant, goed op lichte hellingen of zuidkanten | Tweede helft |
| Tijm | Zomerstek | Topstek, in lichte, warme omgeving | Als bodembedekker of randplant | Tweede helft |
| Citroenmelisse | Wortel- of topstek | Wortelt zelfs in water | Halfschaduw onder fruitbomen of bij paden | Tweede helft |
| Oost-Indische kers | Topstek | Kortlevend, eenvoudig | Prima voor tijdelijke bedekking in jonge systemen | Eerste helft |
🌰 Ondersteunende soorten (stikstofbinders / multifunctioneel)
| Soort | Stekmethode | Stekinfo | Beste plek in voedselbos | Beste tijd |
| Vijg (Ficus carica) | Zomerstek of wortelstek | Bladeren halveren, warm houden | Tegen muren of zuidzijde in beschutte opstelling | Eerste helft |
| Siberische erwtenstruik (Caragana arborescens) | Halfhoutstek | Droogtetolerant, blad verwijderen onderaan | Ideaal in windbrekers of als stikstofbron | Eerste helft |
| Vaste lupine | Wortelstek | Nu of in herfst, delen van hoofdwortel | Verspreid in systeem als bodemverbeteraar | Tweede helft |
📍 Systeemopbouw: stekken als tijdelijke invulling
In een jong voedselbos zijn veel boomzones nog open. Hier kun je met bessenstruiken, kruidachtige soorten en stikstofbinders werken als beschermlaag voor jonge bomen. De bessen groeien snel, bieden beschutting, trekken fauna aan en kunnen later makkelijk worden verplaatst of gesnoeid. Zo ondersteun je de successie met tijdelijke meerwaarde.
Voorbeeld:
Langs een jonge bomensingel (bijv. walnoten of tamme kastanje) kun je in de eerste 3–5 jaar zwarte bes, kruisbes of aronia planten. Ze bieden bescherming tegen wind, voorkomen overgroei van gras, en zorgen voor oogst in de beginjaren. Tegen de tijd dat de bomen sluiting vormen, verplant je ze of laat je ze afsterven in het systeem.
🧪 Tips voor succesvolle stekken
- Gebruik scherp en schoon gereedschap
- Steek in luchtig mengsel (bijv. 1 deel zand, 1 deel potgrond)
- Halveer bladeren om verdamping te beperken
- Dek af met doorzichtige bak of plastic om luchtvochtigheid hoog te houden
- Plaats in halfschaduw, uit de wind
- Label elke stek met soort en datum
📦 Samenvattend
Augustus biedt voedselbosbeheerders en ontwerpers een kans om goedkope, lokale en systeemgerichte vermeerdering toe te passen. Door nu gericht te stekken, bouw je aan een levende plantenbank die de komende jaren inzetbaar is voor uitbreidingen, hagen, randen, of onderbeplanting. Daarbij vergroot je de genetische continuïteit en leer je je eigen landschap op microschaal lezen en beïnvloeden.
De regel van 10: stek 10 maal zoveel als je hoopt over te houden, reken op 1/10 de van de oogst voor je eigen gebruik de rest is voor je werknemers, de dieren, insecten en vogels die de hele dag voor jou bezig zijn de balans in je smul bos te handhaven.
—
Adriaan – LandGOEDherfte
Onderzoeker, smulbosadviseur